Powieść Stendhala, w której za wzór posłużyła pisarzowi autentyczna historia młodego nauczyciela, zgilotynowanego za oddanie dwóch strzałów do swojej zamężnej kochanki, opisana w “Gazette Tribunaux” w 1827. Zamiarem autora było ukazanie realistycznego obrazu Francji w okresie restauracji (podtytuł powieści brzmi Kronika XIX w.), gdy ludziom plebejskiego pochodzenia, niezależnie od ich wartości osobistej, zamknięto drogę do awansu społecznego. Bohater, Julian Sorel, syn cieśli, z pomocą księdza zdobywa wykształcenie i zostaje guwernerem w domu pana de Renal, mera miasteczka Verričres. Przeciwnik porządku monarchicznego i religii, admirator Napoleona, uwodzi panią de Renal, a gdy zostaje zdemaskowany, wyjeżdża. Wstępuje do seminarium w Besançon (“czarne” triumfuje), następnie zostaje sekretarzem markiza de la Mole w Paryżu. Tu ulega wdziękom Matyldy (“czerwone” zwycięża), córki markiza, spoglądającej tęsknym okiem w stronę minionej, nieobyczajnej epoki.

Najsłynniejsza powieść Stendhala. W prowincjonalnym francuskim miasteczku, w rodzinie drwala, żyje Julian Sorel - młody chłopak, o niezwykłej wrażliwości i doskonałej pamięci. W przeciwieństwie do swojej ograniczonej rodziny odczuwa pociąg do literatury i sztuki. Ma olbrzymie ambicje - pragnie zostać oficerem. Droga do kariery wojskowej po klęsce Napoleona została zamknięta dla plebsu. Jedynym sposobem na ucieczkę z domu, w którym jest lekceważony i bity, jest stan duchowny. W tym celu zaprzyjaźnia się z miejscowym proboszczem, księdzem Chelan. Zanim wstąpi do seminarium, zostaje zatrudniony u mera - pana de Renal, jako guwerner, preceptor. Chłopak (19 lat) uwodzi młodą żonę urzędnika (28 lat), matkę 3 synów i po burzliwym romansie zostaje zmuszony do opuszczenia dworu, kiedy fakt ten wychodzi na jaw. Pewien czas spędza w seminarium w Besançon, gdzie zdobywa szacunek rektora, księdza Pirard, który po swoim odejściu poleci go markizowi de la Mole w charakterze sekretarza. Zdobywa zaufanie swojego chlebodawcy, jednocześnie między nim a córką markiza zawiązuje się uczucie. Kiedy Matylda zachodzi w ciążę, markiz, stając przed faktem dokonanym, zgadza się na mezalians, przeznacza zięciowi sporą rentę, tytuł szlachecki i posadę porucznika w pułku huzarów w Strasbourgu. Sukces Juliana jest krótkotrwały. Kiedy markiz dowiaduje się, że jego niedoszły zięć podobnie postąpił z panią de Renal, cofa zgodę na ślub. Wściekły chłopak pędzi do kościoła, w którym przebywa jego była kochanka i rani ją strzałem z pistoletu. Zostaje uwięziony, a następnie ścięty. Zrozpaczona Matylda urządza głowie kochanka uroczysty pogrzeb.

Znakomity tłumacz i znawca literatury francuskiej Tadeusz (Boy) Żeleński tak pisał o znaczeniu tytułu powieści: "czerwone i czarne, to mundur i sutanna: to dwie Francje – Francja napoleońska i Francja Burbonów, która nastąpiła nagle po tamtej, brutalnie dławiąc rozkołysany w młodych ludziach hymn sławy i czynu". Tytuł więc nawiązuje do wymowy społecznej dzieła – krytyki francuskiego społeczeństwa. Jest też on jakby wizualizacją charakteru głównego bohatera. Julian to zlepek dwóch przymiotów - namiętności (czerwone) i wyrachowania (czarne).